ecologisch en maatschappelijk verantwoorde materialen
“ manden vlechten is weer hip”
Het maken van manden en de ambacht van mandenvlechter is een van de oudste ambachten in de wereld.
Ook al heeft de vergankelijkheid van het materiaal het moeilijk gemaakt om veel sporen in de loop der geschiedenis terug te vinden, toch zijn er tekens die helemaal teruggaan tot in de prehistorie.
De prehistorische mens vlocht de wanden van zijn huis en er zijn verschillende restanten gevonden die de hypothese staven dat de eerste gebakken potten met klei besmeerde manden zouden geweest zijn.
In de Westerse wereld is deze oude ambacht vandaag de dag vaak enkel nog gebruikt voor demonstratieve doeleinden.
De meeste manden worden geïmporteerd uit lageloonlanden.
In België en omstreken is er echter nog een sterke cultuur aanwezig om de ambachten en kwalitatieve lokale producten in stand te houden.
Ik zelf concentreer me op het hedendaagse vlechtwerk, en gebruik daarom bewust om te werken met ecologische en maatschappelijk verantwoorde materialen zoals rotan, pitriet, stoelriet, biezen, raffia, sisal,...
Ik streef naar een eigentijdse vormgeving en verwerking van deze materialen.
Pitriet is een zeer toegankelijk materiaal in het verwerken en vormgeven.
In de vintage wereld vind je de mooiste meubels van natuurlijke materialen.
Rotan krukjes, rieten stoelen en bamboe kastjes…..
Maar wat is nu echt het verschil tussen bamboe, pitriet, stoelriet, rotan en biezen?!
Het ligt net iets ingewikkelder dan de meeste mensen denken.
Eigenlijk is het niet heel moeilijk maar is het vooral érg verwarrend.
Producenten, verkopers, handelaren en meubelmerken gebruiken te pas en te onpas bamboe en riet bij hun product omschrijvingen.
Je kunt ervan uitgaan dat alle (vintage) meubelen, omschreven met bamboe, riet of manou gemaakt zijn van rotan.
bamboe
Bamboe is een grassoort en kent enorm veel toepassingen.
Bijna alles is te maken van bamboe.
Bamboe wordt veel gebruikt in de bouw door zijn sterke eigenschappen en wordt gebruikt in meubels.
Kleding wordt gemaakt van bamboevezels en gebruiksproducten worden van bamboe vervaardigd.
Bamboe is de snelst groeiende plant ter wereld en heeft om te groeien eigenlijk alleen maar veel zonlicht en water nodig.
De stengels zijn van binnen hol en worden op geregelde afstanden onderbroken door knopen waar bladeren aanhechten.
Doordat bamboe hol is, kun je het goed onderscheiden van rotan.
biezen
Biezenvelden worden aangelegd op onbegroeide zandbodem in ondiep, stilstaand of getijdenwater.
Nederland is vooral bekend voor het kweken van biezen.
De bies is een dun, tot drie meter hoog opgroeiend gewas dat zich in het bijzonder leent voor allerlei soorten vlechtwerk.
Het meest gebruikt worden de mattenbies en de ruwe bies.
Van de gedroogde stengels van de mattenbies worden vooral vloermatten gemaakt.
De mattenbies is een zoetwaterplant.
De ruwe bies is wat taaier en geschikt voor gevlochten stoelzittingen.
Ruwe bies groeit in brak water. (zoutachtig water dat minder zout is dan zeewater.)
rotan
Rotan komt van de rotanpalm.
De rotanpalm is een lange liaan en komt veel voor in de (sub) tropen.
Rotan komt meestal van plantages die speciaal voor deze productie zijn opgezet maar komt soms ook uit de regenwouden zelf.
De rotan stengels variëren in dikte afhankelijk van hun herkomst en groeifase.
De stengels die geschikt zijn voor meubels hebben veelal een doorsnede van ongeveer 5 tot 7 cm.
De dikte van een rotanstengel varieert van drie millimeter tot bijna tien centimeter en de lengte
varieert in volgroeide vorm van tien centimeter tot tweehonderd meter.
De groei per jaar is 5 tot 7 meter per jaar. Sommige kunnen een lengte bereiken tot 200 meter.
riet
Riet is een grassoort die groeit langs sporen, akkerranden, in het water of aan de waterkant op natte bodem. Het kan wel 3 meter hoog worden!
Riet is een waterplant.
Je kunt er geen interieurproducten van maken.
We gebruiken riet wel voor bijvoorbeeld dakbedekking, schuttingen, muziekinstrumenten en reiniging van vervuild water.
De veelbesproken “rieten stoel” is niet van riet, maar altijd gemaakt van rotan!
pitriet
De kern van de rotanstengels die in tegenstelling tot bamboe is massief. Rotan wordt versneden in verschillende diktes en heet dan (pit)riet.
Pitriet is rotan waar de bast van verwijderd werd met speciale schilmachines.
Pitriet is het basismateriaal voor fijn mandwerk en rieten meubelen voor gebruik binnenshuis.
Dit materiaal laat zich goed kleuren.
stoelriet
De hardere buitenlaag, schors van de rotanstengels, snijdt men in verschillende breedtematen.
Daar gaan ze wikkelingen, bindingen en vlechtwerk mee maken.
Het wordt ook stoelriet genoemd.
raffia
Raffia is een materiaal dat vervaardigd is van dunne repen blad van de raphiapalm afkomstig uit Afrika en Madagskar.
Raffia wordt toegepast om vlechtwerk te vervaardigen, maar wordt ook gebruikt in de bouw en constructiewerk.
Je kunt ook Raffiatouw kopen in verschillende kleuren. raffia touw wordt vooral gebruikt om zaken bijeen te binden.
De Raffia wordt gemaakt door de onderkant van een blad van de palm de nerf te ‘strippen’, die vervolgens gedroogd wordt.
Het eindproduct is een sterke vezel, die los of in touwvorm gedraaid kan worden toegepast.
sisal
Sisal is een tropische vezel en wordt vooral voor touw, borstels en vloerbedekking gebruikt.
Sisal wordt gewonnen uit de bladeren van plantensoorten die tot het geslacht Agave Sisalana uit de Agavenfamilie behoren.
De vezel is genoemd naar het Mexicaanse havenstadje Sisal, van waaruit de meeste sisal werd geëxporteerd.
De naam van het plaatsje komt van het Maya Siisil, hetgeen 'vochtigheid' betekent.
Het is overigens een erg milieuvriendelijke keuze: de plant maakt niet enkel nieuwe vezels aan, maar kan bovendien gemakkelijk gecultiveerd worden zonder gebruik van pesticides of chemische meststoffen.
Aangezien de vezels afkomstig zijn van een plant zijn ze overigens volledig bio-afbreekbaar.
zeegras
Zeegras (Zostera) is een geslacht van planten die zijn aangepast aan het ondergedompelde leven in brakke en zoute wateren.
Zeegrassen zijn geen grassen , maar behoren tot de zeegrasfamilie.
Het zijn de enige vaatplanten in Noordwest-Europa die onder water in zeewater groeien.
Evolutionair gezien zijn het landplanten die zich hebben aangepast aan het onderzeese leven.
Zeegraskoord zijn meerdere garens getwijnt tot één koord.
rotan
Duurzaamheid
Binnen deze familie komen wel kwaliteitsverschillen voor.
Sommigen hebben harde, andere zachte stengels en bepaalde
soorten zijn poreuzer dan andere.
Deze kenmerken bepalen de duurzaamheid van het meubel dat ermee gemaakt wordt.
De wortels van een aantal soorten rotan zijn zogenaamde rhizomen
(wortelstokken die ondergronds horizontaal groeien en hier en daar weer boven komen).
Hierdoor ontstaat bij kap geen bodemerosie en is geen nieuwe zaai nodig.
De oogst van rotan belast het milieu dus minimaal.
Plantages
Sinds 1850 cultiveert men in Indonesië ook rotan op plantages.
Aangezien de klimplant steun van een boom nodig heeft om goed te gedijen,
zorgt dit voor extra woud en leefgebied voor andere planten en dieren.
Zo leeft één van de grootste orang-oetanpopulaties op Borneo op een rotanplantage.
Ook kleine boertjes kunnen wat extra’s verdienen door rotan op
bescheiden schaal te cultiveren in hun boomgaard.
Regenwoud
De economische waarde van rotan helpt mee het regenwoud te beschermen.
Het biedt mensen een alternatief voor de houtkap als verdienste.
Het groeit snel weer aan, is makkelijk te oogsten, vereist simpeler gereedschap en is eenvoudiger te vervoeren.
Bovendien heeft rotan juist bomen nodig om te groeien, zodoende zal men minder snel aan het woud zelf komen.
Kortom Ecologisch én maatschappelijk verantwoord, rotan is voor zowel de natuur als de lokale bevolking een belangrijk product.
Onderhoud vlechtwerk uit pitriet
Pitriet is van nature een sterk en elastisch materiaal dat geweven kan worden nadat het geweekt is in water.
Het gevlochten riet is zo sterk dat het een dragende functie kan krijgen.
Als natuurproduct is geen enkele stengel pitriet hetzelfde, hierdoor ontstaan kleurschakering die het karakter van het materiaal benadrukken.
Onder invloed van licht kan pitriet in de loop van tijd wat donkerder van kleur worden.
Pitriet kun je met een water gedragen dunne lak na bewerken waardoor het oppervlak beschermd is tegen vuil en verkleuring.
Daarnaast zorgt dit ervoor dat de kleine vezels die uit het pitriet steken plat gaan liggen, waardoor het glad, zacht en aangenaam aanvoelt.
Deze dunne beschermlaag zorgt er echter niet voor dat materiaal volledig vuilafstotend wordt.
Je kunt je vlechtwerk afstoffen met een droge pluisvrije doek of een zeemlap met enkele druppels gedestilleerd water.